Krijg je door stress darmklachten of door darmklachten stress en mentale klachten?
Dat chronische stress veel lichamelijke klachten kan veroorzaken is redelijk bekend. Er zijn talloze onderzoeken gedaan en er is veel over geschreven. Echter komen er nu ook steeds meer berichten dat een niet goed functionerende darm psychische klachten kan veroorzaken. “Het tweede brein” worden de darmen genoemd. Hoe zit dat en is dit een geval van “de kip en het ei”?
In dit artikel wil ik beide stellingen onderzoeken. Hoe werkt het brein in een notendop en hoe functioneren de darmen en wat hebben beide met elkaar te maken. Welke invloed hebben ze op elkaar en kun je daar zelf ook invloed op uitoefenen.
We worden steeds meer bewust van het feit dat medicatie een symptoom bestrijding is en dat het opzoeken van de oorzaak en dit aanpakken ook tot de mogelijkheden behoort. De dokter is niet meer alleenheerser van kennis. Door internet is kennis ook voor de leek toegankelijk en kan men alles opzoeken. Dat zorgt er tevens voor dat we ontdekken dat medicatie ook zo zijn nadelen heeft en het probleem vaak niet oplost.
Hierdoor verschuift de aandacht van symptoombestrijding naar oorzaak. En willen we dus ook meer informatie en kennis over de oorzaak. Dat ongezond eten slecht is voor de darmen is langer bekend. Maar dat stress hier ook veel mee te maken heeft komt nu wat meer onder de aandacht. Vooral omdat chronische stress en depressie steeds meer voorkomt. Andersom wordt er nu ook onderzoek gedaan naar de invloed van een slecht werkende darm op de hersenen. Ofwel de oorzaak van diverse hersen gerelateerde stoornissen en klachten.
Omdat ik mensen die hormoon gerelateerde klachten hebben begeleid door middel van leefstijl (voeding, beweging en ontspanning), ben ik me ook gaan verdiepen in de werking van de darmen. Daar kwam ik in de literatuur de link tussen stress en darmen regelmatig tegen. Dat heeft mij getriggerd om hier eens dieper op in te gaan. Een informatie dag bij Astrid te Winkel, darmtherapeut en trainer Hormoonfactor, diverse boeken en artikelen en verhalen van mensen hebben mij geïnspireerd dit artikel te schrijven.
Kunnen we psychische klachten verminderen door de darmen gezond te maken? En als we chronische stress aanpakken, verbeteren we dan onze darmfunctie? Dat is de vraag die in dit artikel wordt onderzocht.
Kunnen we zelf door middel van gezonde voeding, beweging en ontspanning onze darmen en ons brein “gezond” maken? En zo ja, wat kunnen we dan doen.
Hoe werken de darmen
De werking in het kort
Als je een knikker inslikt gaat die via je slokdarm naar je maag, en van daaruit naar je dunne darm. Omdat een knikker niet verteerd wordt reist hij door naar je dikke darm, endeldarm en poep je hem uit. In principe is de knikker niet echt in jouw lichaam geweest. Hij is erdoor gereisd.
Voedsel wordt in de dunne darm door de darmwand opgenomen en komt zo wel in het lichaam. Stoffen worden afgebroken en komen via de darmwand in het bloed waar ze onder andere naar de lever worden vervoerd. De lever ontgift, zet stoffen om en laat ze via het bloed vervoeren naar de organen voor voeding of naar de nieren en darmen gaan om uit te scheiden.
Het immuunsysteem
Aan de binnenkant van de dunne darm zitten slijmvliezen. Deze slijmvliezen zijn “de douane” van je darmen. Zij zorgen ervoor dat de goede stoffen door kunnen, en de stoffen die niet geschikt zijn om verder te gaan worden tegengehouden. Dat betekent dus dat de darmen een hele grote functie hebben in het immuunsysteem. Aan de binnenkant zitten darmvlokken waardoor het oppervlak heel groot is.
Alle slijmvliezen in het lichaam zijn immunologisch met elkaar verbonden. Omdat het oppervlak van de dunne darm door de darmvlokken zo groot is, heeft dit ook grote invloed op ons immuunsysteem. Als dit niet goed functioneert heeft dit invloed op de andere slijmvliezen, bijvoorbeeld van de longen, neus en huid. Denk aan klachten zoals astma, eczeem en neus-, keel- en oor- ontstekingen.
Als de darmwand beschadigt is en de verkeerde stoffen doorlaat, kun je een eindeloze lijst met klachten ondervinden. We noemen dit een lekkende darm. Stoffen die niet thuis horen in het bloed worden naar de lever gestuurd die overbelast kan raken. Een van de oorzaken van een lekkende darm is stress en ongewenste bacteriën.
Het afweersysteem gaat ontstekingen inzetten om de darmwand te repareren. Hierdoor is het immuunsysteem actief wat veel energie kost. Een van de klachten is dan ook moeheid. Moeheid en darmklachten leveren weer stress op. Je kunt lichamelijke stress hebben en mentale stress. Dat is een wisselwerking wat elkaar beïnvloed. Denk hierbij aan het korte lontje als je moe bent of buikkrampen van de spanning.
Verder hebben we 1,5 tot 2 kilo bacteriën in onze darmen. We noemen dit het microbioom. De goede bacteriën helpen het voedsel te verteren, houden het darmslijmvlies gezond, verdringen schadelijke bacteriën en produceren veel enzymen, vitaminen en hormonen die we zelf niet kunnen maken.
Door slechte voeding, medicijnen en antibiotica kunnen we een disbalans krijgen in het microbioom. We hebben diverse bacterie stammen die in disbalans kunnen raken maar we hebben ook aerobe en anaerobe bacteriën waarin een verkeerde verhouding kan ontstaan. (Anaerobe bacteriën hebben geen zuurstof nodig). Dat kan een prikkelbare darm opleveren maar ook hier zijn er weer heel veel klachten het gevolg.
We hebben meer bacteriën in ons lichaam dan lichaamscellen. Door (overmatige) hygiëne, toegenomen antibiotica en junkfood is de diversiteit in de darmbacteriën lager. Wat heeft dit voor effect op ons brein?
Deze bacteriën spelen ook een grote rol in het functioneren en aanmaken van neurotransmitters (hormoonachtige stofjes), onder andere serotonine en melatonine. Serotonine is een stofje waar je blij van wordt (het feel-good hormoon), melatonine zorgt voor een goede slaap en is een sterke antioxidant. Deze stofjes zijn ook aanwezig in je brein echter maar voor een klein deel.
Hoe werkt het brein in geval van stress
Ons stress systeem is nog steeds gebaseerd op de oertijd, en heeft nog niet voldoende tijd gehad om zich aan te passen. De vraag is natuurlijk of dat ooit gaat gebeuren, maar dat is een ander verhaal.
Dit systeem kun je vergelijken met de verwarming thuis. Als je het koud hebt, draai je de thermostaat op bijvoorbeeld 20 graden. Deze meet dat het slechts 19 graden is en geeft een signaal naar de ketel. De ketel zorgt ervoor dat er warm water door de buizen en radiatoren stroomt zodat het warmer wordt. Als het 20 graden is geeft de thermostaat door aan de ketel dat hij kan stoppen met het water te verwarmen en door te geven.
Ons systeem werkt ongeveer hetzelfde. Een beetje op de Jip en Janneke manier uitgelegd gaat het als volgt.
In het hoofd zit een orgaan, de hypothalamus dat doorkrijgt hoeveel cortisol er in het bloed aanwezig is. Is dit te weinig dan geeft de hypothalamus een hormoon ( CRH) af aan een ander orgaan in het hoofd, de hypofyse. Deze maakt weer een ander hormoon (ACTH) aan wat ervoor zorgt dat de bijnierschors cortisol aanmaakt en afgeeft in het bloed.
Als je stress hebt heeft het lichaam nog een oer reactie en maakt het zich klaar om te vluchten, vechten of bevriezen. In eerste instantie is het dus nodig om snelle energie te krijgen door het bloedsuiker te verhogen. De snelste manier hiervoor is de aanmaak van adrenaline. Dit is een elektrisch signaal dat via het ruggenmerg aan het bijniermerg wordt doorgegeven. Het bijniermerg maakt daarop adrenaline. Adrenaline wordt direct aan het bloed afgegeven.
Adrenaline mag niet te lang hoog blijven in het bloed want dit kan voor shock en uitputting zorgen. Dus wordt er cortisol aangemaakt om het over te nemen. Cortisol zorgt voor meer bloedsuiker, verhoogde harstslag, en is ontstekingsremmend.
Maar hoe weet het lichaam nu dat er stress is?
We hebben in onze hersenen ook de organen hippocampus en amygdala. De hippocampus is een soort van bibliotheek waarin veel informatie staat opgeslagen. De hippocampus geeft “advies” aan de amygdala. De amygdala geeft dus door of iets gevaarlijk is of niet. De leeuw zit in ons geval achter tralies wat in onze hippocampus is opgeslagen en zal dus geen groot alarmsignaal afgeven. Trauma’s of vervelende situaties staan ook opgeslagen in de hippocampus.
Kort samengevat gaat het als volgt.
De hippocampus geeft een signaal aan de amygdala. Deze geeft dit door aan de hypothalamus die een hormoon afgeeft aan de hypofyse om een en ander in werking te zetten. De hypofyse zorgt voor een hormoon dat de bijnieren aan het werk zet. En zo zorgen de bijnieren in eerste instantie voor de adrenaline en vervolgens voor de cortisol. Cortisol zorgt voor een hogere bloedsuiker spiegel zodat de spieren voedsel hebben om te presteren. Het heeft een ontsteking remmende werking omdat in tijde van acute stress geen tijd en energie wordt verspild aan reparaties. Ook worden de voortplantingssystemen en de spijsvertering op een laag pitje gezet. Als je voor een leeuw moet vluchten ga je niet eten of je voortplanten. Wel worden je zintuigen op scherp gezet zodat je goed ziet, hoort en ruikt. Een mooi systeem dus.
Een probleem wordt het als dit systeem chronisch aan het werk moet omdat schoonmoeder, werk, hobby, familie en alle andere dagelijkse zaken onder de categorie “leeuw” gaan vallen. Het systeem wordt dan overbelast. Je staat constant op “scherp” en het spijsverteringssysteem staat constant op een laag pitje.
Wat is de connectie tussen het brein en de darmen
De darmen zijn het enige orgaan in ons lichaam dat een “eigen” zenuwstelsel heeft, het tweede brein genoemd. Dit is direct verbonden met het centrale zenuwstelsel via de Nervus Vagus. De communicatie tussen de darmen en het brein noemt men de darm-hersen-as.
Een indirecte manier van communicatie is via het immuunsysteem. De binnenkant van de darmen is zoals reeds eerder genoemd de douane van ons lichaam en laat alleen goede stoffen door. Als de binnenkant echter beschadigd is komen verkeerde stoffen in de bloedbaan. Bacteriën beschermen de darmwand zodat er geen indringers kunnen passeren en het immuunsysteem niet “opvlamt” . De bacteriën in de darm maken ook anti-inflammoire stoffen van vezels uit onder andere knoflook, ui en banaan, waardoor het ontstekingsniveau omlaag gaat. Ziektes zoals Parkinson en Alzheimer gaan gepaard met ontstekingen in het lichaam. Het immuunsysteem is dus ook belangrijk voor de hersenen.
Bacteriën produceren ook neuro actieve stoffen, de voorlopers van neurotransmitters zoals serotonine, norepinefrine en dopamine. Deze stoffen veranderen het gedrag en de stemming van de gastheer.
Robynne Chutkan, arts, maag-darm-leverspecialist schrijft in haar boek “de Microbioom Oplossing”:
“Darmbacteriën bepalen de beschikbaarheid van de voorloperstoffen die de hersenen nodig hebben om neurotransmitters aan te maken, en ze communiceren ook met een tak van het zenuwstelsel die zich in het maag-darmkanaal bevindt, het enterische zenuwstelsel geheten, soms wel het tweede brein genoemd”.
Caroline de Theije deed in 2014 al een promotie onderzoek naar de connectie autisme en darmklachten. Serotonine is belangrijk voor het ontwikkelen van de hersenen, maar ook voor een goede werking van het immuunsysteem, met name in de darm. Bij autistische muizen is het serotonine gehalte lager dan normaal. Door deze verstoring hebben autistische muizen ook andere bacteriën in hun darmen dan gezonde muizen. Caroline de Theije wilde echter ook onderzoeken of verandering van hun darm microbioom invloed had op hun gedrag. Zij diende allergische muizen koemelkeiwit toe en zag een verlaagde concentratie van de signaalstof dopamine. Deze muizen die koemelkeiwit kregen, gedroegen zich minder sociaal dan gezonde muizen.
Autistische muizen hebben dus een afwijkend microbioom en muizen waarbij het microbioom wordt veranderd laten een ander gedrag zien.
Invloed stress op darmen
Zoals voorheen uitgelegd wordt door het lichaam cortisol aangemaakt bij stress. Om het lichaam voor te bereiden op de vlucht, vecht of bevries situatie worden alle niet dringende systemen op een laag pitje gezet. Voortplanting (seks) is niet aan de orde in een stress situatie evenals het spijsverteringssysteem. Ofwel, de darmen krijgen minder bloed en zuurstof en doen niet veel. In extreme situaties kan de darm zich zelfs ontdoen van de ontlasting zodat dit niet in de weg zit bij het vluchten of vechten. ( je doet letterlijk in je broek van angst). Bij een chronische stress situatie wordt dit een probleem. Voedsel wordt niet goed verteerd en afgevoerd. Dit kan klachten tot gevolg hebben. Stress heeft invloed op de hoeveelheid slijm die in de maag wordt geproduceerd, waardoor de samenstelling, diversiteit en de hoeveelheid darmbacteriën die in je darmen groeien veranderd. Dit betekent ook dat het aantal schadelijke bacteriën groeit. Langdurige stress is dus schadelijk voor de darmen.
Invloed darmen op stress
Als je darmen niet goed functioneren of de darmwand beschadigd is, komen er verkeerde stoffen in de bloedbaan, en worden er niet voldoende neurotransmitters aangemaakt. Dat betekent dus dat de communicatie tussen de darm en het brein niet optimaal is. Dit kan diverse mentale problemen veroorzaken.
Veel mensen met Alzheimer en Parkinson hebben darmklachten. Diverse onderzoeken hebben nu aangetoond dat de darmen en de blinde darm van mensen met de ziekte van Parkinson veel van het toxisch eiwit a-synucleine bevatten. Als deze eiwitten via de Nervus Vagus in de hersenen terecht komen klonteren ze samen. De ziekte van Parkinson is een neurodegeneratieve ongeneeslijke ziekte. Neurodegeneratief betekent dat er een progressieve afname van zenuwcellen plaatsvind. Uit onderzoek blijkt dat mensen die Parkinson krijgen vaak al jaren last hebben van hun darmen. Ook uit dieronderzoek blijkt dat de bacteriën in de darmen de oorzaak zijn van Parkinson. Bij een onderzoek in 1964 in Michigan is bij een half miljoen mensen de appendix verwijderd wat het risico voor deze mensen heeft afgenomen met 20% op het krijgen van Parkinson.
Ook andere diverse gedragsstoornissen zoals autisme, ADHD, angstdromen of depressie gaan vaak gepaard met darmklachten of voedselallergieën. We zijn echter nog niet zo ver dat we kunnen aantonen wat precies de oorzaak is of hoe we het kunnen verhelpen.
Sahar El Aidy benoemt de mood foods, ofwel stemmingsvoedsel. Dit is voedsel dat de chemische en fysiologische samenstelling van onze hersenen beïnvloed. Tryptofaan (een eiwt) is bijvoorbeeld een belangrijke grondstof voor de aanmaak van verschillende neurotransmitters, onder andere de reeds eerder genoemde serotonine. Ons darm microbioom werkt mee aan de omzetting van tryptofaan naar neurotransmitters. Tryptofaan zit bijvoorbeeld in vlees of vis, maar ook in chocola en sommige zaden en noten. Door consumptie van voedingsmiddelen die rijk zijn aan tryptofaan kan onze stemming verbeteren, omdat het darm microbioom kan bijdragen aan de omzetting van tryptofaan.
Kort samengevat
(Chronische) stress legt onze darmen stil of zet de werking op een laag pitje. Dit in combinatie met voeding zonder vezels en gezonde bouwstoffen ( cholesterol, eiwitten zoals tryptofaan, en koolhydraten) zorgt ervoor dat er minder of geen aanmaak van neurotransmitters kan plaatsvinden.
Zonder deze neurotransmitters veranderd de chemische en fysiologische samenstelling van de hersenen wat onder andere depressie en angsten kan veroorzaken. Mensen die ziek zijn geworden door een darminfectie of die een antibiotica kuur krijgen hebben vaak ook een verandering in stemming. Verder blijkt dat verschillende gedragsstoornissen vaak gepaard gaan met darmklachten of voedselallergieën. Denk hierbij aan autisme, ADHD, angst en depressie.
Er wordt nog veel onderzoek gedaan naar het verband tussen darmen en hersenen. Echter mensen zijn geen muizen dus ook hier kan weer een kanttekening geplaatst worden. En elke mens is uniek. Kinderen uit eenzelfde gezin, met hetzelfde voedingspatroon kunnen psychisch heel anders reageren.
Wat is wel bewezen: Stress heeft invloed op de darmen. De darmwerking wordt op een laag pitje gezet. Als dit te lang duurt is het vrij logisch dat de darmen niet goed hun werk kunnen doen. Ook is het duidelijk dat als de darmen hun werk niet goed doen, de voorlopers van de neurotransmitters niet goed worden aangemaakt.
Wat is niet echt bewezen: opvallend is dat mensen met psychische klachten ook vaak darmklachten hebben. Bewijs van een verband tussen beide is er (nog) niet. Ook is niet 100% vastgesteld dat een gezond eetpatroon invloed heeft op de hersenen. Het lastige hieraan is dat andere factoren ook een rol kunnen spelen. Iemand die lekker in zijn vel zit, ofwel psychisch geen problemen heeft, kan makkelijker gezond eten en heeft vaak meer sociale contacten. Zijn hele leefpatroon is dan anders. Iemand die niet lekker in zijn vel zit, heeft drang naar zoet en zout, ofwel eet ongezonder en leeft ook anders.
Wat wel duidelijk is na dit graven in alle boeken en artikelen die hierover geschreven zijn, is dat er steeds meer onderzoek komt naar een verband van darmwerking en de hersenen.
En dat de uitdrukking “het zit tussen je oren” niet een waarheid op zich is. Darmproblemen kunnen tussen de oren zitten en psychische problemen kan in de buik zitten.
Betekent dit dat we geen psychiaters of psychologen meer nodig hebben? Nee, dit betekent dat we wel ons microbioom kunnen veranderen door ons voedsel aan te passen. Door de moderne manier van eten raken we verschillende bacteriën kwijt. Mogelijk kunnen we dit corrigeren door meer onverteerbare ingrediënten (vezels) terug te brengen in ons voedsel.
Uit alle onderzoeken blijkt dat er wel een verband zit tussen darm en brein. Welke connectie dat is en hoeveel invloed de darmen op het brein hebben is echter nog lang niet duidelijk.
Conclusie
Gezond eten kan geen kwaad. En wat is dan gezond eten? Dat is een zoektocht voor jezelf. Waar voelt iemand zich lekker bij, welke voedingsstoffen kan iemand verdragen. Groente eten is gezond maar er zijn ook groente, bijvoorbeeld nachtschade, die sommige mensen niet goed kunnen verdragen. En dat ligt dan weer aan het microbioom .
Uit alle onderzoeken en boeken blijkt dat voeding veel invloed heeft op muizen én mensen. Echter ook hier is het weer maatwerk. Wat bij de een helpt, kan bij een ander allergieën opwekken. Er is wel bewezen dat de darmen invloed hebben op de hersenen en andersom. Bij welke psychische stoornissen en wat dan de trigger is moet nog worden onderzocht.
Er zullen nog vele onderzoeken volgen en vele conclusies worden getrokken. En ook al kun je nooit met 100% zekerheid stellen dat de uitslag een verband aantoont, lijkt het er nu wel op dat dit verband er is.
Mijn onderbuik gevoel en mijn gezonde boeren verstand zeggen dat alles met elkaar te maken heeft. Het lichaam is een geheel, waarvan alle delen enorm goed samenwerken. Het zou vreemd zijn als de werking van het ene orgaan geen invloed zou hebben op een ander orgaan.
Op de vraag of we psychische klachten kunnen verminderen door de darmen gezond te maken kan ik concluderen dat de darmen zeker invloed hebben op onze hersenen. Voor welke specifieke psychische klachten of aandoeningen dit geldt is nog niet duidelijk.
Op de vraag of we zelf iets kunnen doen om darmen en brein gezond te houden en wat we dan kunnen doen, kan gezegd worden dat gezond eten een gezond microbioom tot gevolg heeft wat uiteindelijk resulteert in een betere gezondheid. Lichamelijk en geestelijk. Geen specifieke resultaten voor specifieke aandoeningen met uitzondering van de ziekte van Parkinson. Maar ook daar hebben de onderzoekers nog een hele weg te gaan.
Of dit voldoende is om daadwerkelijk gezonder te gaan leven is een persoonlijke keuze. Ik zou zeggen, luister naar je lichaam en gebruik je hersenen.
Caroline Leinzinger, Onderonsje
Literatuurlijst
Aarts, E, (2019). De darm-brein-as, de invloed van voeding…op je hersenen. Voeding Nu, Vakmedia Net
Chutkan, R, (2017). De Microbioom Oplossing: Een totaal nieuwe manier om je lichaam van binnenuit te genezen. New York: Avery
El Aidy, S, (2016). De invloed van het microbioom op ons brein. Nemo Kennislink
Enders, J, (2014). De mooie voedselmachine. Alles over de darmen, een onderschat orgaan. Berlin: Ullstein Buchverlage GmbH
Moorman, R, (2017) . Trainer Hormoonfactor: Hormonen als basis van gezond leven. Zaltbommel Sonnevelt Opleidingen
Voor meer informatie kun je mij altijd bellen of mailen of vul het contact formulier in.
